Mit: Polska jest liderem zalesiania

Polska nie jest „liderem zalesiania” – w żadnej statystyce. Pod względem wielkości obszarów leśnych, a także ich zmian w ostatnim ćwierćwieczu Polska w Europie niczym się nie wyróżnia.

Fakty

Odpowiednią i powszechnie stosowaną miarą ilości lasów na danym terenie jest lesistość, czyli udział procentowy obszarów leśnych. Pod względem aktualnej lesistości, w grupie analizowanych tu 28 państw europejskich Polska zajmuje 19. miejsce, a pod względem zmian w lesistości (w latach 1990-2015) jest tylko trochę lepiej, bo plasujemy się w mniej więcej w połowie(13-15. miejsce). Jeśliby użyć do tych porównań miary bezwzględnej, czyli obszaru lasów wyrażonego w jednostkach powierzchni, np. km², to i tu nasza pozycja nie wyróżnia się, gdyż odpowiada pozycji, jaką zajmujemy pod względem całkowitej powierzchni terytorium państwa (7. miejsce).

Konfrontacja informacji medialnych o ilości lasów w Polsce z danymi na temat lasów w Europie

Ostatnio w mediach wielokrotnie można było się natknąć na informacje o wiodącej pozycji Polski w zakresie zalesiania, w tym między innymi, że:

• Polska jest liderem zalesiania, czyli – jak należy rozumieć – przoduje w szybkości powiększania się obszarów lasów;
• Polska jest pierwsza lub szósta (w zależności od autora przytoczonych wypowiedzi) pod względem lesistości (inaczej: „zalesienia”) czyli aktualnego udziału procentowego lasów w powierzchni kraju [1,2,3].

Aby zweryfikować prawdziwość powyższych twierdzeń, w niniejszym artykule wykorzystano dane z Eurostatu, z wyłączeniem krajów najmniejszych (o powierzchni poniżej 1000 km²), jak np. Cypr i Malta. Ze względu na bardzo małą powierzchnię, kraje te mają minimalny wpływ na statystyki ogólnoeuropejskie. Ostatecznie pod uwagę wzięto 28 państw – głównie członków UE: AT, BE, BG, HR, CZ, DK, EE, FI, FR, DE, GR, HU, IS, IE, IT, LV, LT, NL, NO, PL, PT, RO, SK, SI, ES, SE, CH i GB [4]. Powierzchnia łączna tych państw to 4.843.034 km², łączna powierzchnia lasów w roku 2015 wynosiła 1.740.863 km². Oznacza to, że powierzchnia tej części Europy była porośnięta lasami w 35,9% (z czego 1/7, czyli 5,2% przypadało na Polskę).

Jak na tle tych krajów prezentuje się Polska?

1. Nominalna czyli bezwzględna powierzchnia lasów (stan w 2015 roku)

Najwyższą pozycję w tej klasyfikacji zajmuje Szwecja, z lasami o powierzchni około 281 tys. km², a krajem najmniej zasobnym w lasy jest Islandia. Polska znajduje się na 7. miejscu (Fig. 1), co dokładnie odpowiada naszej pozycji pod względem powierzchni kraju. Zatem wielkość obszarów leśnych w Polsce nie wyróżnia się w Europie – wynika po prostu ze znacznej wielkości naszego kraju.

2. Lesistość, czyli udział procentowy lasów

Zakres zmienności tej cechy państw jest znaczny. Liderem jest Finlandia (66%), w czołówce są jeszcze Szwecja i Słowenia (ok. 62%), a outsiderzy to Dania, Wielka Brytania, Irlandia i Holandia (ok. 10-15%) (Fig. 2). Lesistość Islandii jest minimalna między innymi ze względu na silną presję gospodarki człowieka już od średniowiecza. Polska plasuje się na 19 miejscu, z lesistością ok. 30,2%. Jest to mniej niż średnia arytmetyczna z lesistości analizowanych tu krajów (33,2%), jak również mniej niż łączny udział lasów w tych krajach (35,9%). Te dwie ostatnie wartości różnią się, gdyż przy obliczaniu średniej lesistości państw nie bierze się pod uwagę różnic w wielkości państw, które mają znaczenie dla łącznego udziału lasów na ich obszarze.

3. Zmiany w powierzchni bezwzględnej terenów leśnych

Eurostat zawiera dane od roku 1990 i ten właśnie rok przyjęto tu jako punkt odniesienia przy ocenie zmian bezwzględnej powierzchni lasów i lesistości (zob. punkt 4 – poniżej). Powierzchnia lasów w większości krajów zwiększyła się (Fig. 3), a najwięcej lasów przybyło w Hiszpanii (ok. 1/7 powierzchni Polski!). Pod tym względem wyróżniają się jeszcze Francja i Włochy, a także Grecja. Polska znajduje się na 5 miejscu. Chociaż i tutaj liderem nie jesteśmy, to miejsce w tej klasyfikacji można by uznać za dobre, gdyby nie to, że oprócz krajów bardzo dużych (Hiszpanii i Francji) lepszy od nas wynik osiągnęła również Grecja, zatem kraj o 2,5-krotnie mniejszej powierzchni, a także Włochy, o wielkości zbliżonej do Polski, gdzie powierzchnia lasów powstałych po 1990 roku jest ponad 3-krotnie większa niż w Polsce.

4. Zmiany w lesistości, czyli udziale powierzchniowym lasów

Zmiany te można przedstawić dwojako:

a) jako zmianę w wielkości lasów wyrażoną w procentach, czyli odejmując powierzchnię lasów z roku 1990 od powierzchni z roku 2015 i obliczając, jaki to procent wartości z roku 1990 (Fig. 4)

albo

b) wyrażając zmianę w punktach procentowych, czyli odejmując wartość z roku 1990 od wartości z roku 2015 (Fig. 5)

Niezależnie od użytego sposobu wyrażenia zmian Polska pod względem szybkości zmian w wielkości obszarów zalesionych należy do grupy państw o wyniku przeciętnym. Średnia zmiana lesistości analizowanych tu krajów wyrażona w punktach procentowych wynosi 2,1, a w Polsce – 1,8 (13. miejsce). Średnia zmiana wielkości lasów wyrażona procentowo względem roku 1990 wynosi 17% (wyłączając Islandię – 10%), a w Polsce – 6,2% (15. miejsce).

Podsumowanie

W klasyfikacjach dotyczących obszarów leśnych miejsca Polski są wśród analizowanych 28 krajach następujące:

1. Wielkość (nominalna) obszarów leśnych – 7 miejsce, adekwatne do powierzchni kraju.
2. Lesistość (procentowy udział obszarów leśnych) – 19 miejsce.
3. Zmiany w wielkości nominalnej terenów leśnych w latach 1990-2015 – 5 miejsce.
4. Zmiany w lesistości (wyrażonej punktami procentowymi) – 13 miejsce.
5. Względna zmiana wielkości obszarów leśnych (procent względem 1990 roku) – 15 miejsce.

Z przytoczonych danych wynika, że Polska nie jest „liderem zalesiania” – pod żadnym względem. Wręcz przeciwnie, pod względem wielkości obszarów leśnych, a także ich zmian w ostatnim ćwierćwieczu nasz kraj w Europie niczym się nie wyróżnia.

Refleksja końcowa

Obiektywne dane oraz oceny i prognozy formułowane w oparciu o badania naukowe powinny być podstawą działań decydentów. Od władz każdego szczebla trzeba także wymagać, aby przekazywane przez nie informacje były prawdziwe. Od władz centralnych domagać się tego trzeba szczególnie mocno. A to ze względu na siłę oddziaływania komunikatów ich członków na podległych im urzędników oraz na ogół społeczeństwa.
Wobec powyższego dobrze byłoby:

• zaprzestać powielania i rozpowszechniania nieprawdziwych informacji na temat ilości lasów w Polsce,
• sprostować informacje na stronach internetowych podlegających władzom centralnym (np. Ministerstwa Środowiska).

List (e-mail) w tej sprawie wysłałem do Departamentu Edukacji i Komunikacji Ministerstwa Środowiska w dniu 24 kwietnia 2017 roku. Nie otrzymałem na niego żadnej odpowiedzi.

Opracował: dr hab. Krzysztof Kujawa (Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN)

Przypisy:
1 – „…Polska jest liderem zalesiania …”… wypowiedziane 23 marca 2017 roku podczas debaty w Sejmie na temat wniosku o odwołanie ministra środowiska (Beata Szydło, Premier RP) Oraz wideo: https://www.youtube.com/watch?v=-hEDogoB1As
2 -„Jeżeli popatrzymy na Polskę, która ma największy procent zalesienia w Europie…” 10 maja 2017 roku podczas debaty poświęconej energetyce na IX Europejskim Kongresie Gospodarczym w Katowicach (Krzysztof Tchórzewski, minister energii)
3 -„Dzięki temu [sadzeniu drzew – przyp. K. Kujawa] lasów w Polsce przybywa – obecnie zajmują one ok. 30 proc. powierzchni kraju. Pod tym względem Polska znajduje się na 6. miejscu wśród krajów Unii Europejskiej.” – strona internetowa Ministerstwa Środowiska  (czas dostępu: 16.06.1964)
4 – Kody krajów wg. EuroStat