Wilka nie będzie na liście zwierząt łownych

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Środowiska i Główny Konserwator Przyrody, Andrzej Szweda-Lewandowski, w odpowiedzi na pismo skierowane do MŚ przez Krajową Radę Izb Rolniczych (KRIR), uznał przywrócenie wilka na listę zwierząt łownych za niecelowe. Opierając się na aktualnych danych naukowych, odrzucił argumenty przedstawione przez KRIR. „Nauka dla Przyrody” popiera stanowisko Głównego Konserwatora Przyrody w tej kwestii. Poniżej przedstawiamy nasz komentarz do stanowiska KRIR.

---

Zarząd Krajowej Rady Izb Rolniczych zwrócił się 28 października 2016 r. do Ministra Środowiska z wnioskiem o przywrócenie wilka na listę zwierząt łownych. KRIR sugerował przy tym, że hodowcy owiec w Bieszczadach obserwują wzrost populacji wilka i coraz częstsze ataki na stada zwierząt gospodarskich, a sam wilk „zatracił wrodzony instynkt i przestał bać się ludzi”. W odpowiedzi na petycję KRIR, Główny Konserwator Przyrody i Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Środowiska, Andrzej Szweda-Lewandowski, uznał proponowane rozwiązanie za niecelowe i podważył podawane przez KRIR argumenty (szersze uzasadnienie można przeczytać tutaj). Specjaliści z inicjatywy „Nauka dla Przyrody” podzielają zdanie Ministerstwa Środowiska w tej kwestii.

Dane Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Rzeszowie jednoznacznie wskazują, wbrew temu co pisze KRIR, że w woj. podkarpackim w ostatnich latach obserwuje się postępujący spadek liczby szkód wyrządzanych przez wilki w pogłowiu zwierząt hodowlanych. Liczba ataków i zabitych przez wilki zwierząt hodowlanych w 2016 roku była najniższa od 12 lat (Fedyń 2017). We wcześniejszych latach, szkody wyrządzone przez wilki w Bieszczadach występowały najczęściej w hodowlach, które były słabo zabezpieczone (Gula 2008). Jednym z powodów spadku liczby szkód może być więc wdrażanie dobrych praktyk związanych z zabezpieczeniem inwentarza (Nowak i Mysłajek 2016). Rozwiązania takie są z powodzeniem wykorzystywane w różnych regionach Polski (Mysłajek i Nowak 2014), a sami hodowcy mają w tym zakresie możliwość uzyskania pomocy, m.in. ze strony regionalnych dyrekcji ochrony środowiska. Zabezpieczenia te oraz wysokie zagęszczenie dzikich ssaków kopytnych sprawiają, że zwierzęta hodowlane stanowią niewielki procent diety wilków w Bieszczadach (Śmietana i Klimek 1993, Gula 2008, Jędrzejewski i in. 2012).

Nie istnieją także żadne dowody na to, że w Bieszczadach liczebność populacji wilka gwałtownie wzrosła. Wielkość areałów wilczych watah w Bieszczadach, oszacowana na podstawie danych telemetrycznych, wynosi 124-270 km2, a liczba osobników w grupach rodzinnych od dwóch do 12, co daje stosunkowo niskie zagęszczenia tych drapieżników: 1-6 osobników/100km2 (Śmietana i Wajda 1997, Gula 2008, Pirga i in. 2015, 2016).W skali całej Polski, liczebność i areał występowania wilków wzrastają, jednak ma to miejsce przede wszystkim w zachodniej części kraju, gdzie wiele potencjalnie odpowiednich dla wilka siedlisk jest jeszcze niezajętych lub w trakcie rekolonizacji (Nowak i Mysłajek 2016).

Dodatkowo, brak jest dowodów na to, by nastąpiły zmiany w zachowaniu wilków świadczące o mniejszej bojaźliwości w stosunku do człowieka. Przypadki agresji wilków w stosunku do ludzi są zjawiskiem niezmiernie rzadkim (Linnell i Alleau 2016), a w Polsce po II wojnie światowej nie zarejestrowano żadnego ataku zdrowego wilka na człowieka (Okarma 1992). Co więcej, zastosowanie współczesnych metod kryminalistycznych potwierdziło, że część ataków przypisywanych tym drapieżnikom powodowały w rzeczywistości psy (Caniglia i Galaverni 2016).

Niezmiernie ważnym aspektem ochrony wilka są świadczone przez ten gatunek usługi ekosystemowe. Już w uzasadnieniu wydanego przez ministra Jana Szyszkę rozporządzenia o ochronie gatunkowej zwierząt z 1998 r. napisano, że „Wilk spełnia ważną rolę w utrzymaniu równowagi ekologicznej w środowisku przyrodniczym i jest naturalnym regulatorem liczebności i stanu zdrowotnego zwierzyny łownej”. Do takich usług ekosystemowych zaliczyć można również: naturalne ograniczanie liczebności gatunków powodujących istotne szkody gospodarcze (np. bóbr), redukcję liczebności gatunków roznoszących istotne dla gospodarki rolnej patogeny (np. dziki), zmniejszanie liczby wałęsających się w lasach psów i kotów (Nowak i in. 2005, 2011, Jędrzejewski i in. 2012). Wilki eliminują również z populacji zwierzęta osłabione chorobami, przyczyniając się tym samym do ograniczenia możliwości wystąpienia chorób odzwierzęcych (Orłowska i in. 2017). Co więcej, rola wilków jako kluczowych drapieżników wykracza poza proste interakcje drapieżnik – ofiara, gdyż obecność wilków może – poprzez mechanizmy kaskady troficznej – indukować rozległe zmiany w ekosystemach (Beschta i Ripple 2009, Ripple i Beschta 2012, Kuijper i in. 2013, Ripple i in. 2014, Painter i in. 2015).

Ponieważ wilk jest gatunkiem priorytetowym w świetle Dyrektywy Siedliskowej (92/43/EWG), odstrzał tego gatunku może być realizowany na podstawie derogacji, jednak tylko wówczas, gdy nie ma to negatywnego wpływu na właściwy stan ochrony gatunku oraz udokumentowany zostanie brak rozwiązań alternatywnych. Tymczasem w celu ochrony zwierząt hodowlanych przed atakami drapieżników można podjąć wiele innych działań, stanowiących alternatywę dla odstrzałów. Wśród nich wymienić należy m.in. szereg dobrych praktyk gospodarskich i wykorzystanie różnorodnych metod ochrony zwierząt hodowlanych (Nowak i Mysłajek 2016). Warto przy tym zaznaczyć, iż odstrzały wilka nie są skuteczną metodą ochrony inwentarza przed szkodami: w regionach, gdzie poluje się na wilki, poziom szkód nie spada, a może nawet wzrastać (Wielgus i Peebles 2014). Co więcej odstrzały powodują zaburzenia struktury socjalnej wilczych grup rodzinnych (Brainerd i in. 2008, Borg i in. 2014), mogą także inicjować negatywne procesy związane z krzyżowaniem się z innymi gatunkami psowatych (Hindrikson i in. 2010) oraz chowem wsobnym (Jędrzejewski i in. 2005, Liberg i in. 2005, Räikkönen i in. 2013).

Podtrzymując zasadność ochrony wilka w Polsce i argumentując merytorycznie na rzecz tego rozwiązania, MŚ udowadnia, że publiczna debata wokół kontrowersyjnych tematów związanych z ochroną przyrody może opierać się na danych naukowych, bez potrzeby odwoływania się do polityki i ideologii.

W imieniu naukowców skupionych w ruchu „Nauka dla Przyrody”

Dr inż. Robert W. Mysłajek (Wydział Biologii, Uniwersytet Warszawski)
Dr Katarzyna Bojarska (Instytut Ochrony Przyrody PAN)
Dr hab. Przemysław Chylarecki (Muzeum i Instytut Zoologii PAN)

---

Literatura

Beschta R. L. , Ripple W.J. 2009. Large predators and trophic cascades in terrestrial ecosystems of the western United States. Biological Conservation 142: 2401–2414
Borg B.L., Brainerd S.M., Meier T.J., Prugh L.R. 2014. Impacts of breeder loss on social structure, reproduction and population growth in a social canid. Journal of Animal Ecology 84: 177–187.
Brainerd S.M., Andrén H., Bangs E.E., Bradley E.H., Fontainee J.A., Hall W., Iliopoulos Y., Jimenez M.D., Jozwiak E.A., Liberg O., Mack C.M., Meier T.J., Niemeyer C.C., Pedersen H.C., Sand H., Schultz R.N., Smith D.W., Wabakken P., Wydeven A.P. 2008. Effects of breeder loss on wolves. Journal of Wildlife Management 72: 89–98.
Caniglia R., Galaverni M. 2016. Big bad wolf or man’s best friend? Unmasking a false wolf aggression on humans. Forensic Science International: Genetics 24: e4-e6.
Fedyń I. 2017. Szkody wyrządzane przez wilki w województwie podkarpackim. Praca licencjacka. Uniwersytet Jagielloński, Kraków.
Gula R. 2008. Wolf depredation on domestic animals in the Polish Carpathian Mountains. Journal of Wildlife Management 72: 283–289.
Hindrikson M., Männil P., Ozolins J., Krzywinski A., Saarma U. 2012. Bucking the trend in wolf-dog hybridization: first evidence from Europe of hybridization between female dogs and male wolves. PLoS ONE 7(10): e46465.
Jędrzejewski W., Branicki W., Veit C., Medugorac I., Pilot M., Bunevich A.N., Jędrzejewska B., Schmidt K., Theuerkauf J., Okarma H., Gula R., Szymura L., Förster M. 2005. Genetic diversity and relatedness within packs in an intensely hunted population of wolves Canis lupus. Acta Theriologica 50: 1–22.
Jędrzejewski W., Niedziałkowska M., Hayward M. W., Goszczyński J., Jędrzejewska B., Borowik T., Bartoń K.A., Nowak S., Harmuszkiewicz J., Juszczyk A., Kałamarz T., Kloch A., Koniuch J., Kotiuk K., Mysłajek R.W., Nędzyńska M., Olczyk A., Teleon M., Wojtulewicz M. 2012. Prey choice and diet of wolves related to ungulate communities and wolf subpopulations in Poland. Journal of Mammalogy 93: 1480–1492.
Kuijper, D.P.J., de Kleine, C., Churski, M., van Hooft, P., Bubnicki, J., Jędrzejewska, B. 2013. Landscape of fear in Europe: wolves affect spatial patterns of ungulate browsing in Białowieża Primeval Forest, Poland. Ecography 36: 1-13.
Liberg O., Andrén H., Pedersen H., Sand H., Sejberg D., Wabakken P., Åkesson M., Bensch S. 2005. Severe inbreeding depression in a wild wolf (Canis lupus) population. Biology Letters 1: 17–20.
Linnell J., Alleau J. 2016. Predators that kill humans: myth, reality, contex and the politics of wolf attacks on people. W: Angelici F.M. (red.). Problematic wildlife. A cross-disciplinary approach. Springer, New York: 357-371.
Mysłajek R.W., Nowak S. 2014. Podręcznik najlepszych praktyk w ochronie wilka, rysia i niedźwiedzia brunatnego. Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych, Warszawa.
Nowak S., Mysłajek R.W. 2016. Poradnik ochrony zwierząt hodowlanych przed wilkami. Wydanie II. Stowarzyszenie dla Natury „Wilk”, Twardorzeczka.
Nowak S., Mysłajek R.W., Jędrzejewska B. 2005. Patterns of wolf Canis lupus predation on wild and domestic ungulates in the Western Carpathian Mountains (S Poland). Acta Theriologica 50: 263–276.
Nowak S., Mysłajek R.W., Kłosińska A., Gabryś G. 2011. Diet and prey selection of wolves Canis lupus recolonising Western and Central Poland. Mammalian Biology 76: 709–715.
Okarma H. 1992. Wilk – monografia przyrodniczo-łowiecka. Nakładem Autora, Białowieża.
Orłowska B., Augustynowicz-Kopeć E., Krajewska M., Zabost A., Welz M., Kaczor S., Anusz K. 2017. Mycobacterium caprae transmission to free-living grey wolves (Canis lupus) in the Bieszczady Mountains in Southern Poland. European Journal of Wildlife Research 63: 21.
Painter L.E., Beschta R.L., Larsen E.J., Ripple W.J. 2015. Recovering aspen follow changing elk dynamics in Yellowstone: evidence of a trophic cascade? Ecology 96: 252-263.
Pirga B., Wasiak P., Polakiewicz T. 2015. Informacja wstępna dotycząca telemetrii wilków na obszarze BdPN. Dostępne na: https://www.bdpn.pl/dokumenty/nauka/2015/2015-04-20_raport_freja.pdf
Pirga B., Wasiak P., Kucharzyk S. 2016. Identyfikacja i ochrona korytarzy migracyjnych dużych ssaków – wyniki projektu realizowanego na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego w latach 2012-2015. Roczniki Bieszczadzkie 24: 123-144.
Räikkönen J., Vucetich J.A., Vucetich L.M., Peterson R.O., Nelson M.P. 2013. What the inbred Scandinavian wolf population tells us about the nature of conservation. PLoS ONE 8(6): e67218.
Ripple W.J., BeschtaR.L. 2012. Trophic cascades in Yellowstone: The first 15 years after wolf reintroduction. Biological Conservation 145: 205-213.
Ripple, W.J., Estes, J.A., Beschta, R.L., Wilmers, C.C., Ritchie, E.G., Hebblewhite, M., Berger, J., Elmhagen, B., Letnic, M., Nelson, M.P., Schmitz, O.J., Smith, D.W., Wallach, A.D., Wirsing, A.J. 2014. Status and ecological effects of the World’s largest carnivores. Science 343: 1241484.
Śmietana W., Klimek A. 1993. Diet of wolves in the Bieszczady Mountains, Poland. Acta Theriologica 38: 245–251.
Śmietana, W., Wajda, J. 1997. Wolf number changes in Bieszczady National Park, Poland. Acta Theriologica 42: 241–252.
Wielgus R.B., Peebles K.A. 2014. Effects of wolf mortality on livestock depredations. PLoS ONE 9(12): e113505.