Komentarz do projektu wpisania szakala złocistego na listę zwierząt łownych

Komentarz do projektu rozporządzenia Ministerstwa Środowiska, włączającego szakala złocistego na listę zwierząt łownych

W portalu Rządowego Procesu Legislacyjnego został umieszczony nowy projekt rozporządzenia Ministra Środowiska zmieniającego rozporządzenie w sprawie ustalenia listy gatunków zwierząt łownych, postulujący włączenie na tą listę szakala złocistego Canis aureus:
https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//515/12300653/12447176/12447177/dokument299679.pdf
Poniżej przedstawiamy stanowisko Nauki dla Przyrody w tej kwestii.

---

Szakal złocisty występuje przede wszystkim w Europie Południowo-Wschodniej, Azji Mniejszej i Azji Południowej (Trouwborst i in. 2015). Niemal wytępiony w Europie w latach 60. ubiegłego wieku, w ostatnich dekadach ponownie zasiedla obszary swojego niegdysiejszego występowania, a nawet rozszerza zasięg na nowe tereny, głównie środkowej Europy i krajów bałtyckich (Arnold i in. 2012). W Polsce szakale złociste obserwuje się od trzech lat, jak dotąd udokumentowano siedem obserwacji (Kowalczyk i in. 2015, Atlas Ssaków Polski 2017). Nie ma dotychczas dowodów na rozmnażanie się tego gatunku w naszym kraju, najprawdopodobniej wszystkie obserwowane szakale były samotnymi osobnikami w fazie dyspersji.

Szakal złocisty jest gatunkiem chronionym przez prawo międzynarodowe: Konwencję o Bioróżnorodności, Konwencję Berneńską oraz Dyrektywę Siedliskową Unii Europejskiej (92/43/EWG). W Dyrektywie Siedliskowej został ujęty w załączniku V, co oznacza, że jego pozyskanie ze stanu dzikiego i eksploatacja może podlegać działaniom w zakresie zarządzania. Należy jednak pamiętać, że zgodnie z Dyrektywą, państwa członkowskie UE mają obowiązek utrzymania tzw. właściwego stanu ochrony tego gatunku, stąd jego pozyskanie (w tym łowieckie) może być prowadzone tylko w zakresie niezagrażającym utrzymaniu lub uzyskaniu tego statusu ochronnego. Dotyczy to zarówno obszarów położonych w dawnym zasięgu występowania szakali, jak i państw, w których pojawiają się one po raz pierwszy, ponieważ jego ekspansja ma naturalny charakter (przebiega bez pomocy człowieka) i stąd nie może on być uznany za gatunek obcy (Trouwborst i in. 2015). Co więcej, z uwagi na niskie zagęszczenia szakali na obszarach na skraju zasięgu, gdzie kolonizacja dopiero się rozpoczyna, eliminacja osobników może nastąpić tylko w przypadku, kiedy nie utrudni to osiągnięcia właściwego stanu ochrony w przyszłości. Osiągnięcie tego stanu może być zagwarantowane tylko przez właściwy monitoring oraz wypracowanie odpowiednich sposobów ochrony, w tym planów zarządzania gatunkiem (Trouwborst i in. 2015). Stąd pozyskanie łowieckie szakali złocistych prowadzące do zmniejszenia ich liczebności oraz eliminacja osobników na obszarach o niskich zagęszczeniach są niezgodne z prawem unijnym, powodując pogorszenie stanu ochrony (Trouwborst i in. 2015).

W uzasadnieniu omawianego projektu rozporządzenia czytamy: „Jednocześnie wpisanie szakala złocistego na listę gatunków zwierząt łownych nie oznacza, że będzie można na niego polować. Projektowane rozporządzenie jest bowiem skorelowane z nowelizacją rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 16 marca 2005 r. w sprawie określenia okresów polowań na zwierzęta łowne (Dz. U. poz. 459, z późn. zm.). Projekt ten przewiduje, z uwagi na nieokreślony zasięg i nieokreśloną liczebność szakala złocistego, wprowadzenie moratorium na odstrzał tego gatunku, w celu ustalenia powyższych parametrów populacyjnych szakala w Polsce”.

Natomiast we wspomnianym projekcie rozporządzenia w sprawie określenia okresów polowań na zwierzęta łowne znajdują się konkretne zapisy dotyczące okresu polowań i zaledwie 1-rocznego moratorium na szakale: „szakale złociste – od dnia 1 sierpnia do końca lutego, a na terenach obwodów łowieckich, na których występuje głuszec lub cietrzew lub prowadzono w ostatnich dwóch latach kalendarzowych zasiedlenia zająca, bażanta lub kuropatwy – przez cały rok. (…) Z uwagi na brak danych dotyczących rozmieszczenia i liczebności gatunku proponujemy ponad roczne moratorium na ten gatunek, tj. możliwe byłoby polowanie dopiero od łowieckiego roku gospodarczego 2018/19.”

W naszej opinii, takie postępowanie z szakalem złocistym znacznie utrudni osiągniecie przez ten gatunek stanu właściwej ochrony. Stąd, wbrew temu co zakłada plan rozporządzenia, jego pozyskanie łowieckie w proponowanym wymiarze będzie sprzeczne z przepisami Unii Europejskiej. Ponadto jesteśmy przekonani, że na obszarach występowania wilka, polowanie na szakale będzie obarczone wysokim ryzykiem pomyłkowych eliminacji wilków. Odróżnianie tych dwóch gatunków w Europie Środkowej i Wschodniej w warunkach terenowych bywa zaskakująco trudne: szakale były nierzadko identyfikowane na fotografiach zwierząt pierwotnie oznaczonych jako wilki, i vice versa. Zarejestrowane w ostatnich latach przypadki zastrzelenia wilków w Polsce były tłumaczone przez myśliwych pomyłkami z daleko mniej podobnymi do nich gatunkami, np. jenotem. W uzasadnieniu czytamy również, że według opinii MŚ, „wpisanie szakala złocistego na listę gatunków zwierząt łownych znacząco umożliwi poznanie biologii tego gatunku w Polsce, choćby dzięki corocznej inwentaryzacji zwierząt łownych (…). Ponadto po wpisaniu szakala złocistego na listę gatunków zwierząt łownych będzie istniała możliwość prowadzenia badań naukowych nad tym gatunkiem, w szczególności po uzyskaniu zgody ministra właściwego do spraw środowiska w drodze decyzji z art. 16 ust. 2 (zgoda na chów i hodowlę zamkniętą zwierząt łownych niebędących zwierzętami gospodarskimi do celów badań naukowych) oraz art. 44 ust. 3 (zezwolenie na dokonanie odstrzału lub odłowu zwierzyny do celów związanych z badaniami naukowymi) ustawy – Prawo łowieckie.” Pragniemy zauważyć, że w Polsce istnieją rozwiązania prawne pozwalające na prowadzenie badań naukowych na zwierzętach nie podlegających prawu łowieckiemu, w tym chronionych (na podstawie zezwolenia Regionalnych lub Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, a w przypadku badań inwazyjnych także zgód lokalnych komisji etycznych ds. badań nad zwierzętami). Co więcej, nieuprawnione jest traktowanie inwentaryzacji łowieckich jako metody badawczej spełniającej kryteria współczesnych technik ocen liczebności zwierząt dzikich. Dostępne informacje wskazują na zupełny brak standaryzacji technik terenowych stosowanych w ramach inwentaryzacji łowieckich (PZŁ 2014), co spotyka się z powszechną krytyką samej metodyki (zwłaszcza tzw. „obserwacji całorocznych”) jak i uzyskiwanych z jej pomocą wyników (Borkowski 2012, Kamieniarz 2012, Okarma 2012). Wiedzę o parametrach populacyjnych i ekologii tego gatunku w warunkach Polski należy uzyskiwać przy pomocy uznanych metod naukowych, z wykorzystaniem m.in. metod molekularnych (np. nieinwazyjnych próbek genetycznych), telemetrii, fotopułapek, czy też analizy składu pokarmu na podstawie odchodów.

W odpowiedzi na wyrażone w uzasadnieniu rozporządzenia obawy odnośnie wpływu szakali złocistych na inne gatunki „np. zające, kuropatwy, bażanty, króliki, lecz także na młode osobniki zwierzyny płowej”, pragniemy zauważyć, że wymienione gatunki mają w świetle prawa unijnego niższy priorytet ochrony niż szakal złocisty, a niektóre z nich (bażant i królik) są gatunkami obcymi w rodzimej faunie Polski, o statusie potencjalnie inwazyjnych (Solarz 2012a, b). W odniesieniu do potencjalnie negatywnego oddziaływania szakali na liczebność zwierzyny płowej, w uzasadnieniu nowego projektu rozporządzenia, w sprawie określenia okresów polowań na zwierzęta łowne czytamy: „Zgodnie z danymi ze sprawozdawczości łowieckiej liczebność jelenia szlachetnego z roku na rok rośnie. (…) Mimo, iż odstrzał wynosi średnio 45% liczebności populacji, nie udaje się jej skutecznie ograniczyć.” Niezrozumiałą jest więc obawa o czysto teoretyczny wpływ drapieżnictwa szakali na populacje ssaków kopytnych, skoro intencją proponowanych równolegle zmian legislacyjnych jest właśnie obniżenie liczebności populacji tych ostatnich.

W naszej opinii szakal złocisty powinien uzyskać w Polsce status gatunku częściowo chronionego, a wszelkie decyzje odnośnie zarządzania jego populacją winny się oprzeć na wcześniejszych szczegółowych badaniach naukowych nad jego biologią i ekologią w warunkach Polski.

W imieniu naukowców skupionych w ruchu „Nauka dla Przyrody”

Dr Katarzyna Bojarska (Instytut Ochrony Przyrody PAN)
Dr inż. Robert W. Mysłajek (Wydział Biologii, Uniwersytet Warszawski)
Dr hab. Przemysław Chylarecki (Muzeum i Instytut Zoologii PAN)

Bibliografia:

Arnold, J., Humer, A., Heltai, M., Murariu, D., Spassov, N., & Hacklaender, K. (2012). Current status and distribution of golden jackals Canis aureus in Europe. Mammal Review, 42(1), 1-11.
Atlas Ssaków Polski 2017. Szakal złocisty Canis aureus Linnaeus, 1758. http://www.iop.krakow.pl/ssaki/Gatunek.aspx?spID=204.
Borkowski J. 2012. Polski system łowiectwa na tle rozwiązań europejskich. W: Gwiazdowicz D.J. (red.), Problemy współczesnego łowiectwa w Polsce. s. 43-63. Polskie Towarzystwo Leśne i RDLP w Poznaniu, Poznań.
Kamieniarz R. 2012. Dynamika liczebności zwierzyny a gospodarka łowiecka. W: Gwiazdowicz D.J. (red.), Problemy współczesnego łowiectwa w Polsce. s. 64-78. Polskie Towarzystwo Leśne i RDLP w Poznaniu, Poznań.
Kowalczyk, R., Kołodziej-Sobocińska, M., Ruczyńska, I., & Wójcik, J. M. (2015). Range expansion of the golden jackal (Canis aureus) into Poland: first records. Mammal Research, 60(4), 411-414.
Okarma H. 2012. Selekcja przez drapieżniki a selekcja przez myśliwych. W: Gwiazdowicz D.J. (red.), Problemy współczesnego łowiectwa w Polsce. s. 79-88. Polskie Towarzystwo Leśne i RDLP w Poznaniu, Poznań.
PZŁ 2014. List Przewodniczącego Zarządu Głównego PZŁ do Ministra Środowiska z dn. 18.11.2014, L.dz. 788/Hz/2014
Solarz W. 2012a. Bażant Phasianus colchicus Linnaeus, 1758. W: Z. Głowaciński, H. Okarma, J. Pawłowski, W. Solarz (red.). Gatunki obce w faunie Polski. Wyd. internetowe. Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. Dostępne na: http://www.iop.krakow.pl/ias/gatunki/192
Solarz W. 2012b. Królik Oryctolagus cuniculus Linnaeus, 1758. W: Z. Głowaciński, H. Okarma, J. Pawłowski, W. Solarz (red.). Gatunki obce w faunie Polski. Wyd. internetowe. Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. Dostępne na: http://www.iop.krakow.pl/ias/gatunki/190
Trouwborst, A., Krofel, M., & Linnell, J. D. (2015). Legal implications of range expansions in a terrestrial carnivore: the case of the golden jackal (Canis aureus) in Europe. Biodiversity and conservation, 24(10), 2593-2610.