Ochrona bioróżnorodności i klimatu – tylko łącznie – wspólny raport IPCC i IPBES

Na konferencji prasowej 10.06, o godzinie 15:00 [polskiego czasu], został przedstawiony pierwszy, wspólny raport IPBES (Międzyrządowa Platforma Naukowo-Polityczna ds. Różnorodności Biologicznej i Usług Ekosystemowych, ONZ) oraz IPCC (Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu, ONZ). Poniżej tłumaczenie zespołu Nauki dla Przyrody notatki prasowej, tutaj będą publikowane materiały po angielsku.

Konieczność jednoczesnego przeciwdziałania utracie bioróżnorodności i kryzysowi klimatycznemu oraz ich skutków społecznych – pierwszy, wspólny raport IPCC i IPBES

BONN, 10 czerwca – Bezprecedensowe zmiany klimatu i bioróżnorodności, wywołane ludzką działalnością, są ze sobą ściśle powiązane i coraz bardziej zagrażają przyrodzie, ludzkiemu życiu, źródłom utrzymania i dobrobytowi na całym świecie. Utrata bioróżnorodności i zmiana klimatu wynikają z działalności gospodarczej ludzkości, ale również wzajemnie się wzmacniają. Obydwa te poważne problemy nie mogą być traktowane oddzielnie i muszą być rozwiązane jednocześnie. To główne przesłanie raportu z warsztatów, który zostanie opublikowany dzisiaj, 10.06 2021, przez międzynarodowy zespól 50 czołowych ekspertów do spraw bioróżnorodności i klimatu.

Raport, poddany recenzji przez zewnętrznych ekspertów, jest efektem czterodniowych, wirtualnych warsztatów, w których wzięli udział eksperci wybrani przez 12-osobowy Naukowy Komitet Sterujący wyłoniony z Międzyrządowej Platformy ds. Różnorodności Biologicznej i Usług Ekosystemowych (ang. Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services, IPBES) oraz z Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (ang. Intergovernmental Panel on Climate Change, IPCC) – jest to pierwsza w historii współpraca między tymi dwoma organami międzyrządowymi.

Raport stwierdza, że ​​dotychczasowe działania w dużej mierze zajmowały się oddzielnie utratą bioróżnorodności i zmianami klimatycznymi, natomiast uwzględnienie synergii [współdziałanie różnych czynników, którego efekt jest większy niż suma poszczególnych oddzielnych działań] między łagodzeniem utraty bioróżnorodności oraz globalnego ocieplenia, przy jednoczesnym uwzględnieniu ich skutków społecznych, daje możliwość maksymalizacji korzyści przy jednoczesnym osiągnięciu celów globalnego rozwoju.

„Zmiany klimatu spowodowane przez człowieka coraz bardziej zagrażają przyrodzie i jej pozytywnemu wpływowi na ludzi, w tym zdolności przyrody do łagodzenia zmian klimatu. Im cieplejszy świat, tym mniej żywności, wody pitnej i innego rodzaju wkładu w dobrobyt, jaki przyroda wnosi do naszego życia w wielu regionach” – powiedział prof. Hans-Otto Pörtner, współprzewodniczący Naukowego Komitetu Sterującego.

„Zmiany w bioróżnorodności z kolei wpływają na klimat, zwłaszcza poprzez wpływ na obieg azotu, węgla i wody” – powiedział. „Dowody są niezaprzeczalne: zrównoważona, globalna przyszłość dla ludzi i przyrody jest nadal osiągalna, ale wymaga transformacji, obejmującej szybkie i dalekosiężne działania, jakich nigdy wcześniej nie podejmowano, oparte na ambitnych ograniczeniach emisji. Rozwiązanie niektórych ważnych i pozornie nieuniknionych kompromisów między klimatem a różnorodnością biologiczną doprowadzi do głębokiej, zbiorowej zmiany zarówno w indywidualnych, jak i wspólnych wartościach związanych z przyrodą – na przykład odejście od koncepcji postępu gospodarczego opartego wyłącznie na wzroście PKB, na taką, która równoważy rozwój z wieloma wartościami przyrody koniecznymi do dobrej jakości życia, bez przekraczania granic biofizycznych i społecznych.”

Autorzy ostrzegają również, że wąsko ukierunkowane działania na rzecz przeciwdziałania zmianom klimatu mogą bezpośrednio i pośrednio szkodzić przyrodzie i odwrotnie, ale istnieje wiele metod, które mogą wnieść znaczący pozytywny wkład w obu obszarach. Wśród najważniejszych, dostępnych działań wskazanych w raporcie są:

• Zatrzymanie utraty i degradacji bogatych w węgiel i gatunki ekosystemów na lądzie i w oceanach, zwłaszcza lasów, terenów podmokłych, torfowisk, łąk i sawann; ekosystemów przybrzeżnych, takich jak namorzyny, słone bagna, lasy wodorostów i łąki trawy morskiej; a także węgla zakumulowanego w oceanicznych ekosystemach wód głębokich polarnych. Raport podkreśla, że ​​zmniejszenie wylesiania i degradacji lasów może przyczynić się do obniżenia spowodowanych przez ludzką działalność emisji gazów cieplarnianych w szerokim zakresie od 0,4 do 5,8 gigaton ekwiwalentu dwutlenku węgla rocznie.

• Rekultywacja ekosystemów bogatych w węgiel i gatunki. Autorzy wskazują na dowody na to, że rekultywacja jest jednym z najtańszych i najszybszych do wdrożenia środków łagodzenia klimatu opartych na przyrodzie – oferuje bardzo potrzebne siedliska dla roślin i zwierząt, a tym samym zwiększa odporność bioróżnorodności na zmiany klimatu, a do tego dochodzi wiele innych korzyści, takich jak regulacja przeciwpowodziowa, ochrona wybrzeży, poprawa jakości wody, ograniczenie erozji gleby i zapewnienie zapylania. Odbudowa ekosystemów może również tworzyć miejsca pracy i dochody, zwłaszcza biorąc pod uwagę potrzeby i prawa rdzennej ludności i społeczności lokalnych.

• Zwiększenie zrównoważonych praktyk rolniczych i leśnych w celu poprawy zdolności adaptacji do zmian klimatu, zwiększenia bioróżnorodności, zwiększenia magazynowania dwutlenku węgla i redukcji emisji. Są to metody takie jak: zróżnicowanie upraw rolniczych i leśnych, agroleśnictwo i agroekologia. Według szacunków raportu, ulepszone zarządzanie gruntami uprawnymi i systemami wypasu, takie jak ochrona gleby i ograniczenie stosowania nawozów, oferuje roczny potencjał łagodzenia zmiany klimatu na poziomie 3-6 gigaton ekwiwalentu dwutlenku węgla.

• Wzmacnianie i lepsze ukierunkowanie działań ochronnych, skoordynowanych z i wspieranych przez konieczną adaptację do klimatu oraz innowacje. Obszary chronione stanowią obecnie około 15% powierzchni lądu i 7,5% oceanu. Zwiększenie tych obszarów przyniesie pozytywne skutki. Globalne szacunki odnośnie powierzchni wymaganej, by skutecznie chronione i zachowane obszary mogły zapewniać przyjazny klimat, samowystarczalną różnorodność biologiczną i dobrą jakość życia, nie są jeszcze bardzo dokładne, ale wahają się w granicach od 30 do 50 procent wszystkich powierzchni oceanów i lądów. Opcje poprawy pozytywnego wpływu obszarów chronionych obejmują zwiększenie przeznaczanych na nie zasobów, lepsze zarządzanie i egzekwowanie ich ustanawiania oraz lepszy ich rozkład przestrzenny, ze zwiększoną łącznością pomiędzy tymi obszarami. W centrum uwagi znajdują się również działania ochronne poza obszarami chronionymi – w tym korytarze migracyjne oraz branie pod uwagę zmian klimatu, a także lepsza integracja ludzi z przyrodą w celu zapewnienia równego dostępu do zasobów i wykorzystania pozytywnego wpływu przyrody na ludzi.

• Zaprzestanie dotacji, które wspierają lokalne i krajowe działania szkodliwe dla różnorodności biologicznej – takie jak wylesianie, nadmierne nawożenie i przełowienie – co może również pomóc w łagodzeniu i adaptacji do zmian klimatu, razem ze zmianami indywidualnych wzorców konsumpcji, ograniczaniem strat i marnotrawstwa żywości oraz zmianą diety, szczególnie w bogatych krajach, w kierunku bardziej roślinnych opcji.

Niektóre ukierunkowane środki łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej zidentyfikowano w raporcie jako szkodliwe dla bioróżnorodności i korzystnego wpływu przyrody na ludzi. Obejmują one:

• Uprawy roślin bioenergetycznych w monokulturach, na bardzo dużych powierzchniach. Takie uprawy są szkodliwe dla ekosystemów, gdy są stosowane na bardzo dużą skalę, zmniejszając pozytywny wpływ przyrody na ludzi i utrudniając osiągnięcie wielu celów zrównoważonego rozwoju. Jedynie na małą skalę, obok wyraźnych i szybkich redukcji emisji z paliw kopalnych, uprawy przeznaczone do produkcji energii elektrycznej lub paliw mogą zapewnić dodatkowe korzyści w zakresie przystosowania się do zmian klimatu i bioróżnorodności.

• Sadzenie drzew w ekosystemach, które historycznie nie były lasami i ponowne zalesianie monokulturami – zwłaszcza egzotycznymi gatunkami drzew. Może to przyczynić się do łagodzenia zmiany klimatu, ale często jest szkodliwe dla bioróżnorodności, produkcji żywności i innego pozytywnego wpływu przyrody na ludzi i nie przynosi wyraźnych korzyści dla przystosowania się do zmian klimatu, a może być pretekstem do wysiedlania lokalnej ludność poprzez rywalizację o ziemię uprawną.

• Zwiększanie wydajności nawadniania. Jest to powszechna odpowiedź na dostosowanie systemów rolniczych do suszy, która często prowadzi do konfliktów o dostęp do wody, budowę tam i jednocześnie długotrwałej degradacji gleby w wyniku zasolenia.

• Wszelkie środki, które zbyt wąsko koncentrują się na łagodzeniu zmian klimatu, powinny być oceniane pod kątem ich ogólnych korzyści i zagrożeń, takich jak niektóre odnawialne źródła energii generujące gwałtowny wzrost działalności wydobywczej lub zajmujące duże ilości gruntów. To samo dotyczy niektórych środków technicznych zbyt wąsko skoncentrowanych na krótkoterminowej adaptacji, takich jak budowa tam i opasek brzegowych. Niektóre ważne działania mające na celu łagodzenie zmiany klimatu i przystosowania się do niej mogą mieć poważne, negatywne skutki środowiskowe i społeczne – takie jak ingerencja w gatunki wędrowne i fragmentacja siedlisk. Takie skutki można zminimalizować, na przykład, opracowując alternatywne akumulatory i produkty o długiej żywotności, wydajne systemy recyklingu zasobów mineralnych oraz podejście do górnictwa, które uwzględnia zarówno środowiskowe jak i społeczne wymogi zrównoważonego rozwoju.

Autorzy raportu podkreślają, że chociaż przyroda oferuje skuteczne sposoby na łagodzenie zmian klimatu, rozwiązania te mogą być skuteczne tylko wtedy, gdy opierają się na ambitnych ograniczeniach wszystkich spowodowanych przez działalność ludzką emisji gazów cieplarnianych. „Lądy i oceany już wiele robią – pochłaniając prawie 50% dwutlenku węgla z emisji pochodzących z działalności ludzkiej – ale przyroda nie może zrobić wszystkiego” – powiedziała Ana María Hernández Salgar, przewodnicząca IPBES. „Transformacyjna zmiana we wszystkich częściach społeczeństwa i naszej gospodarki jest potrzebna, aby ustabilizować klimat, zatrzymać utratę bioróżnorodności i wytyczyć drogę do zrównoważonej przyszłości, której pragniemy. Będzie to również wymagało od nas wspólnego, uzupełniającego się rozwiązania obu kryzysów”.

Podkreślając znaczenie współsponsorowanych warsztatów, dr Hoesung Lee, przewodniczący IPCC, powiedział: „Zmiany klimatu i utrata bioróżnorodności łączą się, zagrażając społeczeństwu – często wzajemnie się wzmacniając i przyspieszając. Skupiając się na synergii i kompromisach między ochroną bioróżnorodności, a łagodzeniem i adaptacją do zmiany klimatu, warsztaty pogłębiły debatę na temat maksymalizacji korzyści dla ludzi i planety. Stanowiły również ważny krok we współpracy między naszymi dwiema społecznościami”.

„Osiągnięcie synergii korzystnych dla wszystkich, a nawet zarządzanie kompromisami między działaniami na rzecz klimatu i bioróżnorodności na każdym skrawku lądu lub krajobrazu morskiego może być niemożliwe”, powiedział prof. Pörtner, „Ale osiągnięcie zrównoważonych skutków staje się coraz łatwiejsze, gdy integruje się różne działania w większych skalach przestrzennych, poprzez współpracę transgraniczną i wspólne, poprzedzone konsultacjami planowanie przestrzenne. Dlatego tak ważne jest również zmierzenie się z brakiem skutecznych systemów zarządzania czy mechanizmów poprawiających integrację między rozwiązaniami dotyczącymi zarówno zmian klimatu jak i różnorodności biologicznej”.

Współgospodarzami wirtualnego warsztatu były rządy Wielkiej Brytanii i Norwegii. „To rok absolutnie krytyczny dla przyrody i klimatu” – powiedział Lord Zac Goldsmith, brytyjski Minister Stanu ds. Pacyfiku i Środowiska. „Dzięki Konferencji ONZ na temat Bioróżnorodności w Kunming oraz Konferencji Klimatycznej w Glasgow w Wielkiej Brytanii, mamy możliwość i odpowiedzialność, aby skierować świat na ścieżkę odbudowy. Ten niezwykle cenny raport ekspertów IPBES i IPCC jasno pokazuje, że wspólne przeciwdziałanie utracie bioróżnorodności i zmianom klimatu daje nam największą szansę”.

Sveinung Rotevatn, norweski minister ds. klimatu i środowiska dodał: „Polityki, wysiłki i działania mające na celu rozwiązanie globalnego kryzysu bioróżnorodności i klimatu odniosą sukces tylko wtedy, gdy będą oparte na najlepszej wiedzy i dowodach, dlatego Norwegia z zadowoleniem przyjmuje ten raport z warsztatów eksperckich. Oczywiste jest, że nie możemy rozwiązać tych zagrożeń osobno – albo rozwiążemy oba, albo nie rozwiążemy żadnego”.

Składając hołd pracy wszystkich autorów i recenzentów ekspertów, Sekretarz Wykonawcza IPBES, dr Anne Larigauderie, przypomniała także niedawną i tragiczną śmierć prof. Roberta Scholesa, drugiego współprzewodniczącego Naukowego Komitetu Sterującego warsztatów, oraz jego poważny wkład w działania zarówno w IPCC, jak i IPBES.

Należy zauważyć, że raport z warsztatów nie został poddany przeglądowi IPBES lub IPCC oraz że współsponsorowanie warsztatu przez IPBES i IPCC nie oznacza poparcia lub zatwierdzenia warsztatu lub jego wniosków przez IPBES lub IPCC.