Czy Twoje miasto jest zielone? Raport

Polska Fundacja im Roberta Schumana ogłosiła Raport Zielone miasta – polskie miasta na rzecz klimatu, środowiska i zdrowia mieszkańców. Notatka prasowa:

Ranking ‘Europolis’ najbardziej zielonych miast w Polsce

Lublin najbardziej ekologicznym miastem w Polsce. Wysokie noty Katowic oraz Łodzi.

Lublin zajął pierwsze miejsce w rankingu ‘Europolis’ najbardziej ekologicznych polskich miast, przygotowanym przez Fundację Schumana i Fundację Adenauera. Na podium znalazły się również Katowice oraz Łódź. Te trzy miejscowości otwierają ranking polskich „zielonych” miast.

Ogólne omówienie wyników rankingu polskich zielonych miast

Zwycięzcą Rankingu ‘Europolis’ polskie zielone miasta został Lublin. Zdobył 57 punktów na 100 możliwych. Miasto aktywnie rozwija się w dziedzinie elektromobilności, a jego władze postawiły sobie bardzo ambitne cele w tym obszarze. Drugie miejsce w rankingu zdobyły Katowice z wynikiem zaledwie o jeden punkt gorszym
od Lublina. Wysoką lokatę zawdzięczają zwycięstwu w prawdopodobnie najmniej spodziewanym obszarze
– wysokim nakładom na poprawę jakości powietrza. Zarówno Lublin, jak i Katowice charakteryzują się także dobrze rozwiniętą służbą zdrowia – kwestie związane ze zdrowiem mieszkańców również były brane po uwagę przez autorów rankingu. Ostatnie miejsce na podium przypadło Łodzi, która zdobyła 54 punkty. Wysoką pozycję w finalnym zestawieniu zawdzięcza wynikom w kategoriach działań na rzecz jakości powietrza, transportu publicznego i indywidualnego transportu elektrycznego. Z mniejszych miast na wyróżnienie zasługują Siedlce
(4. lokata). Warszawa w kategorii ‘zielonych miast’ zajęła 7. miejsce. Jest to najsłabszy wynik stolicy ze wszystkich dotychczasowych kategorii rankingu polskich miast ‘Europolis’. Stolica zdecydowanie jednak dystansuje inne miasta jeżeli chodzi o zasięg i jakość transportu publicznego. W końcówce Rankingu Europolis dominują mniejsze miejscowości (pon. 150 tyś. mieszkańców), głównie z Górnego Śląska.

Ranking ‘Europolis’ powstał w oparciu o analizę pięciu obszarów: indywidualnego transportu elektrycznego, transportu publicznego, działań na rzecz jakości powietrza, społeczności lokalnej oraz zdrowia publicznego. Przeanalizowano w nim dane ze wszystkich 66 miast na prawach powiatu.

Poniżej znajduje się szczegółowe omówienie wyników następujących polskich miast: Lublin, Katowice i aglomeracja Śląska, Warszawa, Siedlce, Trójmiasto (Gdańsk, Gdynia, Sopot), Łódź, Bydgoszcz, Poznań, Wrocław.

Lublin zwycięzca rankingu

Lublin zdobył 57 na 100 możliwych punktów. Miasto aktywnie rozwija się w dziedzinie elektromobilności. Władze postawiły sobie bardzo ambitne cele m.in. w zakresie stacji ładowania pojazdów (chcą zwiększyć ich liczbę dwudziestokrotnie do 2022 r.) oraz zarejestrowanych samochodów elektrycznych. – Zaangażowanie na rzecz elektromobilności oraz efektywności energetycznej pozwoli stolicy Lubelszczyzny dodatkowo podnieść jakość życia mieszkańców oraz, w połączeniu z nowymi inwestycjami, zwiększyć atrakcyjność gospodarczą regionu – mówi Rafał Dymek, dyrektor Fundacji Schumana.

Na tle innych polskich miast Lublin wyróżnia się sprawnym systemem ochrony zdrowia, na który składają się jedne z największych baz lekarzy i łóżek szpitalnych w przeliczeniu na tysiąc mieszkańców. Stolica Lubelszczyzny szczególnie dobrze zaprezentowała się w kategoriach jakościowych, analizujących trudno mierzalne działania samorządów, takie jak zaangażowanie mieszkańców w działania na rzecz środowiska.

Aglomeracja śląska. Wysoka nota Katowic, poza tym do green cities jeszcze daleko

Katowice (56 punktów) zajęły drugie miejsce w Rankingu Europolis z wynikiem zaledwie o jeden punkt gorszym od prowadzącego Lublina. Wysoką lokatę zawdzięczają zwycięstwu w prawdopodobnie najmniej spodziewanym obszarze – jakości powietrza. Jest to jedna z najważniejszych i jednocześnie najtrudniejszych do osiągnięcia wartości zielonych miast – zależy od bardzo wielu czynników.Dlatego w raporcie Europolis skoncentrowano się na aktywności i zaangażowaniu w jej poprawę.

– Województwo śląskie regularnie znajduje się w zestawieniach najbardziej zanieczyszczonych regionów, nie tylko w Polsce, lecz także w całej Europie. Jednak dzięki aktywności samorządu w zakresie działań i wydatków
na poprawę jakości powietrza miastu udało się zdobyć aż 82 punkty – mówi Iga Kamocka, koordynatorka Europolis – To o dwa punkty więcej niż kolejna w tej kategorii Łódź.

Katowice wyróżniają jedne z najwyższych wydatków na poprawę jakości powietrza (4. miejsce), w tym
na wymianę pieców, na którą władze przeznaczyły blisko 35 zł na każdego mieszkańca (więcej wydały jedynie Sopot i Wrocław). Podobnie jak reszta liderów Katowice angażowały się we wszystkie działania pośrednio redukujące poziom zanieczyszczeń – opracowały program rozwoju odnawialnych źródeł energii, dofinansowywały zakup i montaż mikroinstalacji OZE oraz realizowały kampanie społeczne na rzecz czystego powietrza.

Mieszkańcy Katowic mogą korzystać ze sprawnej opieki lekarskiej – duża dostępność lekarzy i łóżek szpitalnych
w przeliczeniu na tysiąc mieszkańców wynika m.in. z przynależności do konurbacji śląskiej (katowickie szpitale obsługują nie tylko mieszkańców miasta, lecz także okolicznych powiatów).

Pozostałe miasta z Górnego Śląska zdominowały niestety końcówkę Rankingu Europolis (Siemianowice Śląskie – 57. pozycja, Dąbrowa Górnicza – 58. pozycja, Jaworzno – 59. pozycja, Piekary Śląskie – 61. pozycja, Rybnik – 63. pozycja, Mysłowice – 64. pozycja, Ruda Śląska – 65. pozycja).

Na dominację śląskich ośrodków miejskich w tej części rankingu Europolis złożyły się słabe wyniki w kategoriach indywidualnego transportu elektrycznego oraz zdrowia publicznego.

Rezultaty w pozostałych subindeksach nie są już tak jednoznaczne – Siemianowice Śląskie mogą pochwalić się dobrym transportem publicznym, z kolei Dąbrowa Górnicza, Jaworzno i Piekary Śląskie, pomimo wysokich zanieczyszczeń, nie najgorzej wypadają w kategorii działania na rzecz jakości powietrza.

– Warto zaznaczyć, że nie wszystkie z badanych zagadnień są efektem niewystarczających działań ze strony władz lokalnych – zwraca uwagę Rafał Dymek – Z punktu widzenia rozwoju zielonych miast szczególnie istotny jest potencjał zmian w tych miernikach, które są bezpośrednio zależne od samorządowców – a ten wciąż jest wysoki.

Żadna spośród najsłabszych miejscowości nie przeprowadziła jeszcze analizy korzyści wykorzystania pojazdów zeroemisyjnych ani nie przyjęła strategii rozwoju stacji ładowania pojazdów elektrycznych. Duże braki występują także w zakresie zapewnienia mieszkańcom nieemisyjnego transportu indywidualnego (system rowerów miejskich funkcjonował w zaledwie trzech miastach). To właśnie na tych obszarach, zdaniem autorów raportu, powinny skoncentrować się działania władz samorządowych w kolejnych latach.

W kategorii zaangażowania społeczności lokalnych najlepszy wynik osiągnęły Mysłowice, dla których było to jedyne wyróżnienie w tegorocznym „Europolis” (w pozostałych subindeksach zajmowały miejsca  na samym końcu stawki). Ta niewielka miejscowość dobry rezultat zawdzięcza niemal maksymalnemu stopniowi segregacji śmieci wytwarzanych przez gospodarstwa domowe. Jedną z przyczyn tak wysokiego wyniku mogą być stawki wywozu nieposegregowanych odpadów – aż 63,6 zł na osobę, prawie o połowę więcej niż w sąsiednich Katowicach. Mieszkańcy miasta dbają także o oszczędność wody – rocznie zużywają jej niecałe 30 tys. litrów na osobę, o około 5 tys. poniżej średniej.

Warszawa dominacja transportu publicznego

Do redukcji zanieczyszczeń z transportu drogowego przyczynia się wykorzystanie zbiorowej komunikacji publicznej oraz promocja aktywnych, zeroemisyjnych form przemieszczania się – pieszo i na rowerze. Warszawa zdystansowała inne miasta w kategorii transportu publicznego. Stolica znalazła się w czołówce niemal wszystkich mierników. Zdominowała zestawienie w zakresie wozokilometrów przypadających na jednego mieszkańca, zajęła 2. lokatę pod kątem liczby przystanków na kilometr kwadratowy oraz 3. w stopniu elektryfikacji komunikacji miejskiej. Ponadto bardzo dobrze zaprezentowała się w zakresie długości buspasów i liczby rowerów miejskich. Przewagi stolicy w transporcie zbiorowym wynikają głównie z rozmiarów miasta oraz dużej liczby przyjezdnych (turystów i podróży służbowych), co sprawia, że przeciętny dystans pokonywany przez komunikację miejską
w przeliczeniu na jednego mieszkańca rośnie. Widać to również w liczbie przewiezionych pasażerów – w 2019 r. Warszawski Transport Publiczny przewoził średnio ponad 3 mln pasażerów dziennie (Dziubiński 2021).

Nie bez znaczenia są także stale rozbudowywane metro oraz system wewnątrzmiastowych połączeń kolejowych, które przekładają się na wzrost odsetka przewozów elektrycznych. Słabością stolicy jest natomiast długość ścieżek rowerowych (17. miejsce) – Warszawiacy mogą wprawdzie korzystać z najdłuższych tras w Polsce, jednak po zestawieniu z długością dróg miejskich ich skala maleje.

Siedlce małe miasto w czołówce

Wśród miast w pierwszej dziesiątce rankingu Zielonych Miast uplasowały się położone niespełna 100 km od stolicy Siedlce – wysoką, 4. lokatę zawdzięczają dobrym wynikom w kategoriach: indywidualny transport elektryczny, społeczność lokalna i zdrowie publiczne. Siedlce to jedyne miasto spośród liderów niemające statusu ośrodka wojewódzkiego oraz należące do grupy najmniejszych miejscowości. Ze względu na brak korzyści skali – niższego kosztu projektów w przeliczeniu na jednego mieszkańca – małym miastom trudniej było rywalizować
w niektórych kategoriach, co tylko podkreśla osiągnięcie Siedlec.

Trójmiasto

Gdynia – miasto samochodów elektrycznych

Jedną z najważniejszych cech zielonych miast jest dążenie do ograniczenia liczby samochodów spalinowych, które w Unii Europejskiej odpowiadają za około 60 proc. emisji dwutlenku węgla z transportu. W Polsce proces ten przebiega bardzo powoli.Według danych Europejskiego Stowarzyszenia Producentów Samochodów (ACEA 2021) w ubiegłym roku Polacy zarejestrowali nieco ponad 8 tys. aut elektrycznych, co po przeliczeniu na jednego mieszkańca dawało miejsce wśród najgorszych krajów UE. Autorzy raportu sprawdzili, jak proces ten przebiega w poszczególnych miastach.

Zwycięstwo przypadło Gdyni, która najlepiej poradziła sobie w zakresie nowo zarejestrowanych samochodów elektrycznych (EV). Oprócz pojazdów prywatnych w mieście działa także pilotażowy program współdzielenia aut elektrycznych zorganizowany przez PKP Mobility – pierwszy taki program w Polsce.

Władze angażują się w rozwój transportu elektrycznego w kompleksowy sposób – wspierają działania na rzecz komunikacji miejskiej (pierwsze w Polsce zamówienie na autobusy elektryczne eCitaro) oraz przewozów dostawczych. Do rosnącej popularności transportu elektrycznego przyczynia się m.in. ponadprzeciętna dostępność infrastruktury – na 100 km² miasta przypadało 14,1 stacji ładowania.

Sopot, który we wszystkich dotychczasowych raportach „Europolis” wyróżniał się ponadprzeciętnymi rezultatami na tle pozostałych miast, w tym roku znalazł się dopiero w połowie stawki, zajmując 33. miejsce. Najgorzej wypadł w kategorii zaangażowania mieszkańców w działania na rzecz zrównoważonego rozwoju (przedostatnie miejsce pośród wszystkich 66 badanych miast). Może jednak poszczycić się mianem lidera wśród miast, które wydały najwięcej na wymianę przestarzałych pieców (w przeliczeniu na jednego mieszkańca). Mimo to, w rankingu pod względem działań na rzecz jakości powietrza uplasował się dopiero na 23 miejscu.

Gdańsk w rankingu ogólnym zajął 12. miejsce. Całkiem nieźle wypadł w kategorii indywidualnego transportu elektrycznego (8. miejsce), zajął też wysoką 6. pozycję w rankingu pod względem działań na rzecz jakości powietrza. Podobnie jak w przypadku Sopotu i Gdyni, samorządowcy powinni przyjrzeć się tematowi zaangażowania mieszkańców w działania na rzecz klimatu i środowiska – 41. miejsce to wynik daleki od ideału.

Łódź zielone miasto

Łódź zajęła wysoką, 3. pozycję w finalnym zestawieniu rankingu Europolis. Zawdzięcza to wynikom w kategoriach działań na rzecz jakości powietrza (2. miejsce) – miasto wyróżnia się najwyższymi planowanymi wydatkami na ten cel: w 2021 r. zamierza przeznaczyć blisko 300 mln zł (5,8 proc. budżetu), na które złożą się m.in. dofinansowania do wymiany pieców (4,4 zł w przeliczeniu na mieszkańca).

– Wysoka jakość powietrza jest jedną z najważniejszych i jednocześnie najtrudniejszych do osiągnięcia wartości zielonych miast. Zależy od bardzo wielu czynników – zauważa Iga Kamocka, koordynatorka Europolis – Dlatego
w kategorii działań na rzecz jakości powietrza koncentrowaliśmy się nie na stanie obecnym, ale na aktywności
i działaniach samorządów, m.in. w zakresie wymiany starych pieców, tzw. kopciuchów.

Również transport publiczny (4. miejsce) i indywidualny transport elektryczny (4. miejsce) to moce strony Łodzi. Stolica województwa łódzkiego może także pochwalić się drugą najbardziej aktywną flotą komunikacji miejskiej (za Warszawą) oraz 3. miejscem pod kątem liczby przystanków na kilometr kwadratowy (za Warszawą
i Siedlcami). Słabo natomiast wypada zaangażowanie mieszkańców w działania na rzecz zrównoważonego rozwoju – Łódź zajęła dopiero 60. z 66 miejsc.

Bydgoszcz zaangażowana

Bydgoszcz, uplasowała się w rankingu Zielonych Miast na wysokiej 5. pozycji. Zapewniła ją sobie dobrymi wynikami w podkategoriach indywidualnego transportu elektrycznego (13. pozycja), transportu publicznego
(14. pozycja) oraz zdrowia publicznego (10. pozycja). Życie w zdrowiu zawsze było jedną z najważniejszych wartości społecznych, ale w trakcie epidemii jego znaczenie wzrosło. Autorzy raportu założyli pozytywny wpływ dużej bazy miejsc szpitalnych na zdrowie mieszkańców, który był szczególnie widoczny w ostatnich miesiącach.

Warto zauważyć, że Bydgoszcz jest jedyną przedstawicielką metropolii i miast wojewódzkich, które zakwalifikowały się do grona liderów w zestawieniu społeczności lokalnych najbardziej zaangażowanych
w działania na rzecz zrównoważonego rozwoju (6. pozycja).

– To bardzo ważny wskaźnik, ponieważ do skutecznego wdrożenia rozwiązań green cities potrzebne są nie tylko działania władz samorządowych, lecz przede wszystkim zaangażowanie społeczności lokalnych – zauważa Rafał Dymek z Fundacji Schumana.

Rzeszów miasto z największą dostępnością służby zdrowia

Rzeszów znalazł się na 6. miejscu rankingu Zielonych Miast Europolis. Tak wysoką pozycję pomogły mu uzyskać świetne wyniki w podkategorii zdrowia publicznego.

Stolica Podkarpacia najlepsze rezultaty osiągnęła w zakresie liczby lekarzy i łóżek szpitalnych, w których zajęła odpowiednio pierwsze (8,1 lekarza na tysiąc mieszkańców) i drugie miejsce (12 łóżek na tysiąc mieszkańców).
W mieście działa największa placówka lecznicza na całym Podkarpaciu – Wojewódzki Szpital nr 2 im. Świętej Jadwigi Królowej – w którym znajdują się zarówno oddziały szpitalne, jak i przychodnie dla dorosłych i dzieci. Intensywnie rozwijany jest także Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej MSWiA, w którym na przestrzeni ostatnich lat realizowany był projekt wymiany sprzętu o łącznej wartości ponad 90 mln zł. Zakupiono m.in. wyposażenie dla oddziału SOR (karetki pogotowia, kardiomonitory) oraz nowoczesny sprzęt dla oddziału kardiologii (moduł do rekonstrukcji anatomii jak serca).

Rzeszów dobrze zaprezentował się także w zakresie terenów zielonych i indeksie długości życia – w obu zajął miejsca w pierwszej dziesiątce. Jego największym problemem są za to choroby układu oddechowego, które odpowiadały za 7,5 proc. zgonów, o 1 pkt. proc. powyżej średniej.

Wrocław z dobrym transportem publicznym

W pierwszej dziesiątce najbardziej zielonych miast znalazł się również Wrocław (9. pozycja). Na tle pozostałych miast stolica Dolnego Śląska wyróżnia się rozwiniętą siecią buspasów oraz dużą liczbą rowerów miejskich. Wrocław zajął też wysokie miejsce w kategorii transportu publicznego (2. miejsce, tuż za Warszawą) i odsetka przewozów transportem elektrycznym (7.miejsce).

– Do redukcji zanieczyszczeń z transportu drogowego przyczynia się nie tylko popularyzacja samochodów elektrycznych, lecz także wykorzystanie zbiorowej komunikacji publicznej, która, jeśli jest dobrze rozwinięta, może stanowić najbardziej efektywną formę przemieszczania się w miastach – zauważa Iga Kamocka, koordynatorka Europolis.

Z pewnością do poprawy jest poziom zaangażowania mieszkańców Wrocławia w działania na rzecz zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska – miasto znalazło się wśród dziesięciu najgorszych (64.pozycja, a więc trzecia od końca). To ważna kategoria, ponieważ do skutecznego wdrożenia rozwiązań green cities potrzebne są nie tylko działania władz samorządowych, lecz przede wszystkim zaangażowanie społeczności lokalnych.

Poznań

Poznań zamyka finałową dziesiątkę. Ten dobry wynik dała mu m.in. wysoka 3. pozycja w kategorii transportu publicznego oraz 6. miejsce w rankingu pod względem zdrowia publicznego. Badanie tej kategorii zyskało szczególny wymiar ze względu na trwającą pandemię COVID-19, która nie tylko zdominowała debatę publiczną w ostatnich miesiącach, lecz także realnie wpłynęła na ocenę zdrowia przez Polaków. Tym bardziej wysoka pozycja w tej dziedzinie powinna być powodem do zadowolenia poznańskich samorządowców.

Podobnie jak inne największe miasta, Poznań bardzo słabo wypadł w kategorii zaangażowania mieszkańców
w działania na rzecz zrównoważonego rozwoju – stolica Wielkopolski zajęła dopiero 62. miejsce.

***

Raport „Europolis. Zielone Miasta. Polskie miasta na rzecz klimatu, środowiska i zdrowia mieszkańców” Polskiej Fundacji
im. Roberta Schumana i Fundacji Konrada Adenauera w Polsce przygotowany został przez Politykę Insight. Partnerem raportu jest Orange Polska.

Ranking zielonych miast powstał w oparciu o dane liczbowe dotyczące różnego rodzaju ilościowych i jakościowych aspektów życia w 66 polskich miastach na prawach powiatu. Dane pochodzą z otwartej statystyki publicznej, korespondencji z urzędami miast, Biuletynów Informacji Publicznej oraz danych zebranych w toku innych badań (np. raportów Generalnego Inspektora Ochrony Środowiska). Tak pozyskane liczby poddaliśmy analizie i przeliczeniu na wskaźniki cząstkowe, a następnie ogólny wskaźnik zielonych miast. Ranking to średnia arytmetyczna subindeksów w pięciu kategoriach: indywidualny transport elektryczny, transport publiczny, działania na rzecz jakości powietrza, społeczność lokalna oraz zdrowie publiczne.

Pełny tekst raportu oraz ranking Europolis dostępne są na:

www.europolis.schuman.pl/raport

Kontakt dla mediów:

Zuzanna Rydzyńska
Polska Fundacja im. Roberta Schumana
z.rydzynska@schuman.pl
tel. 22 621 21 61/ 501 552 007