Garść faktów na temat poroża
Garść faktów na temat poroża
Jego wyjątkową cechą jest szybkość regeneracji. Może rosnąć do 2,75 cm dziennie, osiągać do 15 kg masy (pojedyncza odnoga) i 120 cm długości. I to wszystko w ciągu od 3 do 4 miesięcy!
W pierwszym miesiącu nowe poroże rośnie stosunkowo wolno. Jednakże w ciągu następnych 2–3 miesięcy wzrost podłużny jest bardzo szybki, a tempo jego tworzenia się jest jednym z najszybszych obserwowanych wśród zwierząt.
Co więcej, to jedno z najokazalszych przykładów drugorzędnych cech płciowych w królestwie zwierząt, czyli tych niesłużących bezpośrednio rozmnażaniu. Jedna z najważniejszych hipotez, która wyjaśnia, skąd się wzięły na głowach samców jeleniowatych, to tzw. hipoteza upośledzenia, która zakłada, że to uczciwa informacja o kondycji i zdrowiu danego samca (to samo dotyczy pawi).
Co to oznacza? Tylko najlepsze osobniki mogą sobie pozwolić na najokazalsze poroże. Jego wzrost powoduje ogromne zapotrzebowanie na minerały. Aby je zaspokoić w różnych miejscach szkieletu, występuje cykliczna odwracalna osteoporoza, zachodząca najintensywniej w kościach nieobciążonych, takich jak żebra. Innymi słowy, minerały, a zwłaszcza wapń ze szkieletu trafiają do poroża.
Inna hipoteza tłumaczy to, dlaczego podlega ono sezonowej wymianie. Mianowicie chodzi o uszkodzenia, które powstają w czasie walk między samcami, co prowadzić może do deformacji. Mogłoby to mieć wpływ na decyzję samic o wyborze partnera, np. jego odrzucenie, która niekoniecznie odzwierciedlałaby jego faktyczną kondycję. A tak każdego roku wszystkie samce zaczynają sezon godowy z czystą kartą.
Proces tworzenia się nowego poroża odbywa się wiosną i latem, a więc wówczas, gdy występuje najwięcej zasobów pokarmowych. Jego formowanie się i zrzucanie jest sterowane przez hormony (testosteron i androgeny), a ich stężenie regulowane jest przez długość dnia (tzw. fotoperiodyzm). Niski poziom testosteronu u jeleni wiosną inicjuje proces prowadzący do odpadnięcia poroża.
Poroże odpada także na skutek resorpcji kości w możdżeniu (stąd wyrasta na czaszcze). Proces ten polega na bardzo powolnym wchłanianiu składników mineralnych znajdujących się u nasady poroża, co prowadzi do zaniku komórek. Pojawiają się szczeliny, przez co poroże trzyma się coraz słabiej, aż w końcu odpada. Powstaje wówczas odsłonięta wklęsła powierzchnia w możdżeniu, która szybko pokrywa się strupem.
Poroże wyrasta z możdżeni na głowie osadzonych w kości czołowej. Rośnie nie na całej długości, ale wierzchołkowo jak łodyga rośliny. Początkowo jest tkanką chrzęstną, którą później zastępuje tkanka kostna. Porośnięte jest mocno ukrwioną skórą pokrytą delikatnymi włosami, zwaną scypułem. Gdy poroże osiągnie swój pełny rozmiar, scypuł i kość obumierają.
Poroże składa się ze skóry, nerwów, naczyń krwionośnych, tkanki chrzęstnej i kostnej, a zatem nie należy go mylić z rogami, które są wytworem skóry właściwej i składają się z wewnętrznej części kostnej i zewnętrznej zbudowanej z keratyny.
Struktury te występują we wszystkich kształtach i rozmiarach, od małych, nierozgałęzionych o długości zaledwie kilku centymetrów, jak u pudu, najmniejszego przedstawiciela jeleniowatych, po ogromnych rozmiarów przypominające łopaty poroże łosia.
Z wyjątkiem renifera tundrowego poroże rozwija się tylko u samców i u większości gatunków następuje to wiosną drugiego roku życia zwierzęcia. Tylko jeden jeleniowaty nie ma poroża w ogóle: jelonkowiec błotny (ma za to kły).
Proces zrzucania i regeneracji poroża nastąpił prawdopodobnie wraz z pierwszym pojawieniem się tych organów u przodków jeleniowatych około 20 milionów lat temu. Przed tym mieli oni długie kły, które obecnie zostały tylko u mundżaków (13 gatunków, ale mają też małe poroże) i jelonkowca błotnego oraz (bez poroża) jelonka czubatego.
Badania sugerują, że była to kwestia kompromisu: nie można mieć okazałego poroża i dużych kłów. Zatem te z dużym porożem utraciły je, a te, którym kły pozostały mają bardzo małe poroże. Poza tym jeleniowate z kłami są mniejsze i żyją samotnie w gęstych lasach, gdzie duże poroże utrudniałoby poruszanie się. Większe żyją zazwyczaj w grupach i bardziej otwartych środowiskach, gdzie dzięki imponującemu porożu z daleka widać z jakim przeciwnikiem ma się do czynienia.
***********************************************
Landete-Castillejos, T., Kierdorf, H., Gomez, S., Luna, S., García, A. J., Cappelli, J., Pérez-Serrano, M., Pérez-Barbería, J., Gallego, L., Kierdorf, U. 2019. Antlers – Evolution, development, structure, composition, and biomechanics of an outstanding type of bone. Bone. 128: 115046.
Price, J.S., Allen, S., Faucheux, C., Althnaian, T., Mount, J.G. 2005. Deer antlers: a zoological curiosity or the key to understanding organ regeneration in mammals? Journal of Anatomy, 207(5), 603–618.
Samejima, Y., Matsuoka, H. 2020. A new viewpoint on antlers reveals the evolutionary history of deer (Cervidae, Mammalia). Scientific Reports 10, 8910.
Wpis ukazał się pierwotnie na stronie Adam Zbyryt – Człowiek z Puszczy – tutaj. Posty z fb nie są recenzowane, stanowią swego rodzaju archiwum informacji z ulotnego środowiska mediów społecznościowych.
Mgr inż. Adam Zbyryt pracuje na Wydziale Biologii Uniwersytetu w Białymstoku i w Polskim Towarzystwie Ochrony Ptaków. Prowadzi popularnonaukowego bloga Adam Zbyryt – Człowiek z Puszczy.
Nauka dla Przyrody 