Czy przyrodę powinni chronić tylko przyrodnicy? – studium Natura 2000
Wiosna w Puszczy Białowieskiej, fot. Karol Zub
Choć szeroko rozwinięte i powszechnie już praktykowane w wielu krajach, interdyscyplinarne podejście do ochrony bioróżnorodności w Polsce wciąż spotyka się z niewielkim zrozumieniem. Konsekwencją tego jest brak ścisłej współpracy naukowców różnych dyscyplin, w szczególności biologów, socjologów i geografów, przy wyznaczaniu i realizacji zadań polityki ochrony przyrody. Tymczasem inicjatywy na rzecz zrównoważonej ochrony powinny opierać się nie tylko na danych biologicznych, ale także uwzględniać czynniki ekonomiczne, społeczne i kulturowe.
Praca “Contribution of social science to large scale biodiversity conservation: a review of research about the Natura 2000 network” opublikowana w Biological Conservation traktuje o efektywności funkcjonowania Natury 2000, największej na świecie sieci obszarów chronionych, skupiając się na analizie badań prowadzonych w ujęciu interdyscyplinarnym. Pokazujemy, iż – chociaż badania społeczne, ekonomiczne i politologiczne dotyczące sieci Natura 2000 były dotychczas rzadsze niż badania stricte ekologiczne – ich ilość wciąż wzrasta. Niniejszy artykuł jest pierwszym kompleksowym przeglądem, analizującym 149 tego typu artykułów z okresu pomiędzy 1998 i 2014.
Choć Natura 2000 jest generalnie udaną inicjatywą pod względem ochrony bioróżnorodności, nasz przegląd sugeruje pewne niedociągnięcia. Niedociągnięcia te różnią się pomiędzy poszczególnymi krajami członkowskim Unii Europejskiej, istnieją jednak pewne wspólne wyzwania, którym rządy poszczególnych państw powinny sprostać. Są to przede wszystkim: (1) ograniczony udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji dotyczących ochrony bioróżnorodności, (2) wciąż negatywne postrzeganie sieci Natura 2000 przez różne grupy interesariuszy, w tym głównie lokalne społeczności i samorządy, postrzegające tę formę ochrony przyrody raczej jako barierę niż szansę dla rozwoju gospodarczego, czy wreszcie (3) nieelastyczne przepisy, prowadzące do podejmowania decyzji nie zawsze dostosowanych do lokalnego kontekstu.
Jednocześnie można stwierdzić niedostatek szczegółowych badań z zakresu powyższych zagadnień. Dalsze badania ujmujące aspekt społeczny i ekonomiczny funkcjonowania Natury 2000 mogłyby wspomóc jej efektywność, pokazując konkretne obszary wymagające poprawy, a tym samym przyczyniając się do monitorowania kondycji sieci obszarów chronionych. W szczególności dotyczy to badań nad oceną tego, w jakim stopniu szeroka partycypacja społeczeństwa mogłaby pomóc w podejmowaniu trafniejszych decyzji w zakresie ochrony bioróżnorodności. Równolegle do badań stricte naukowych, konieczne są działania praktyczne o charakterze informacyjno-edukacyjnym, prowadzące do zwiększenia poziomu świadomości i akceptacji sieci.
Małgorzata Blicharska, Małgorzata Grodzińska-Jurczak
Źródło: Blicharska, M., Orlikowska, E.H., Roberge, J. & Grodzinska-Jurczak, M. (2016). Contribution of social science to large scale biodiversity conservation: A review of research about the Natura 2000 network. Biological Conservation 199:110-122. DOI: 10.1016/j.biocon.2016.05.007.
Dr Małgorzata Blicharska pracuje na Wydziale Nauk o Ziemi Uniwersytetu w Uppsali; Prof. dr hab. Małgorzata Grodzińska-Jurczak pracuje na Wydziale Biologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie
Nauka dla Przyrody 